Het bed van Huygens
In hoofdstuk 17 van Buat wordt beschreven dat Johan de Witt last had van zeeziekte en hoe hij zich daar door een speciaal voor hem ontworpen bed tegen te weer stelt. Er zijn meerdere aanwijzingen dat zoiets daadwerkelijk heeft bestaan.
Wendela Bicker schreef op 22 juni 1665 aan haar waarde echtgenoot:
Het ledikant met de verrekijker zijn gemaakt en het zijn, denk ik, wonderbaarlijke instrumenten. (Brief van Wendela Bicker aan Johan de Witt, 22 juni 1665)
D. Veegens schreef erover in de Nederlandsche Spectator van 1875[1]. Hij vermoedde dat de aanwezigheid van een verrekijker impliceerde dat het bed ook bij stormachtig weer op de admiraalskajuit gebruikt kon worden. Eerlijk gezegd, denk ik dat Wendela bedoelde dat het bed én de verrekijker waren gemaakt en dat het niet een bed met een daaraan vastgemaakt kijker betrof.
Hoe het ook zij, de maker ervan was Christiaan Huygens.
Op 12 augustus 1665 schrijft Christiaan Huygens namelijk aan zijn broer Lodewijk:
Ik weet niet of ik je al verteld heb dat ik een bed voor hem [=Johan de Witt] heb laten maken dat aan een grote bal in het schip hangt, net zoals mijn horloges hangen.[2]
Hoewel ik twijfels heb bij de werking van dat bed (als het goed gewerkt zou hebben zou het wel meer toegepast zijn en had Huygens er octrooi op aangevraagd), heb ik het wel opgenomen in dit hoofdstuk, vooral vanwege de verwarring met het bed van de gedeputeerde Rutger Huygens. Zo’n kans liet ik me niet ontgaan.
Hoe zag het bed van Huygens eruit?
Van het bed zijn geen afbeeldingen of schetsen bekend (nog een reden om te twijfelen aan het ding). In ‘Buat’ wordt het stapsgewijs met nummers in elkaar gezet en zo laat ik Christiaan Huygens ook de uitvinder zijn van IKEA-zelfbouwpaketten. Uiteraard is dit verzonnen. De enige mij bekende omschrijving van het bed komt uit een pamflet van 25 jaar later.
De Witt kon de zee niet eens verdragen. Hij liet een nieuwe machine ontwerpen, in plaats van een ledikant, die opgehangen werd en zich door enige bollen naar de bewegingen van de zee voegde, waarop onze felle zeeman zich te ruste kon leggen.[3]
Dat de grote Christiaan Huygens zich met dat probleem heeft beziggehouden is niet vreemd. In 1665 had hij van de Staten-Generaal de opdracht gekregen om een stabiel uurwerk te ontwerpen voor gebruik op zee. Er was een prijsvraag uitgeloofd, want zo’n uurwerk was zeer voordelig voor een verbeterde navigatie op zee. Het was Huygens in 1665 evenwel niet gelukt om een goedwerkend model te vervaardigen. Pas toen twintig jaar later het slingeruurwerk werd vervangen door een spiraalveer kwam het een stapje dichterbij.[4]
Ik vermoed dat, als Johan de Witt daadwerkelijk in een ledikant van Christiaan Huygens had gelegen, gebaseerd op de werking van zijn slingerwerken, hij er snel achter gekomen was dat het ding niet werkte. In Buat laat hij het daarom terugsturen. Het heeft de faam van Christiaan Huygens gelukkig niet aangetast. In september 1665 werd hij lid van de pas opgerichte Académie Royale des Sciences in Parijs.[5]
[1] De Nederlandsche Spectator, 1875, p. 50-52.
[2] No 1441. Christiaan Huygens à Lodewijk Huygens. 12 août 1665., Oeuvres complètes. Tome V. Correspondance 1664-1665, Christiaan Huygens – DBNL
[3] Zie Knuttel 13480
[4] http://cultures-of-science.weebly.com/het-slingeruurwerk-van-christiaan-huygens.html
[5] https://collectionguides.universiteitleiden.nl/resources/ubl058#:~:text=In%20september%201665%20werd%20Huygens,wetenschappelijk%20werk%20met%20zorg%20bewaard.